De rebellie van 1748

In de 17^e en 18^e eeuw werd Friesland bestuurd door ‘Grytmannen’, een soort burgermeesters. Het volk was lang niet tevreden over hun manier van regeren en wilde meer inspraak. Ook was er ontevredenheid ten aanzien van de belasting, de hoge prijzen op eten en genotmiddelen en het stemrecht dat alleen de grondbezitters hadden gekregen. Bovendien vond het volk dat de ‘Grytmannen’ te veel macht hadden met betrekking tot de ambachten. Hierbij kwam nog dat de economische toestand slecht was.

De vonk van de rebellie kwam overwaaien uit Groningen en sloeg toe in Burgum, van waaruit de opstand zich over heel Friesland zou uitbreiden. In Burgum werden vernielingen aangericht, zo werden de kleine opzichtershuisjes die naast de molens stonden en waarin controleurs toekeken op de afhandeling van de belasting, over hoop gehaald.

Een ontmoeting werd geregeld tussen de stadhouder en de afgevaardigden uit de dorpen, nu duidelijk was geworden wat voor een onvrede er bij de mensen heerste. De afgevaardigden pleitten voor meer inspraak lagere belastingen. De stadhouder moest echter niets hebben van het democratische streven van de afgevaardigden en van verandering kwam niets terecht.

05. De Franse tijd

Er ontstond een nieuwe partij, de Democraten, zij wilden alles veranderen. Geen Prins meer, geen ‘Grytmannen’ meer. Zij dansten dan ook, toen de Fransen in 1795 Nederland binnenvielen. Vanaf toen waren zij de baas. Men richtte een burgersociëteit op en adellijke titels vervielen. De aanspreekvorm werd ‘burger’ of ‘burgeres’. Sommige Burgumers kregen Fransen in huis. Kritiek op hen of hun land of zelfs maar leuzen als ‘al is de Prins nog zo klein, evenwel zal hij Stadhouder zijn’ kwamen de mensen duur te staan.

De Fransen voerden veranderingen door op bestuurlijk gebied. De grietenij Tytsjerksteradiel deelden ze op in 4 communes, waarvan Burgum één was. Aan het hoofd van zo’n commune stond een maire. In Burgum was dat Tjalling Hajes Haisma, wiens portret in ‘De Pleats’ hangt.

In het jaar 1811 moesten zoals op zoveel plaatsen de familienamen door de familiehoofden officieel worden genoteerd en vastgelegd worden. Degenen die zoiets ontbeerden, moesten er maar één bedenken. Zo bleek dat ¼ van de hoofden analfabeet was.

06. De 19^e eeuw

Dit is een eeuw van veranderingen, vooral op de gebieden van: wegen en verkeer, het boerenbedrijf, opkomst van het socialisme, de afscheiding, het bijzonder onderwijs en de natuur.

Bedrijven als een bierbrouwerij, een jeneverstokerij en een linnenweverij zijn verdwenen. In 1873 kwam er straatverlichting. Er werden petroleumlampen aan onder andere bomen bevestigd. Deze werden gevuld en aangestoken door de ‘lantearneopstekker’ die er ’s avonds met de ladder bij langs ging. In 1911 werd dit systeem vervangen door een systeem in werking gezet door elektriciteit.

In 1893 werd Burgum telefonisch verbonden met een naburig dorp, Veenwouden en in 1893 deed de eerste grammofoon zijn entree.

Dit waren voor het kleine dorpje grote veranderingen, maar Burgum zou nog het meest veranderen in de twintigste eeuw, waarin de industrialisatie en de schaalvergroting bepalend zijn.